Historie 2

8. De Haven

9. De Zwiggelterbrug

In november 1853 wordt begonnen met de aanleg van het Oranje om het afgegraven veen uit Zuidoost - Drenthe af te kunnen voeren. Het kanaal kent 34 bruggen, waaronder de ijzeren Zwiggelterbrug. Bij de bevrijding van Zwiggelte op 12 april 1943 wordt er zwaar gevochten om de brug, waarbij een Canadese soldaat John Kibzey (21) het leven laat. Aan de overkant staan twee monumenten: een voor John Kibzey en een stolperstein (struikelsteen) voor verzetstrijder Meindert Meindertsma. In 1976 is het kanaal definitief voor scheepvaart gesloten en in 1982 wordt de ijzeren ophaalbrug vervangen voor een betonnen constructie.

Zo ziet de brug er nu uit, na dat helaas de mooie ophaalbrug in 1982 is weggehaald. 

Oorlogsmonument

Bij Oranjekanaal NZ 12 staat er sinds 2015 Tweede Oorlogsmonument voor de Canadees John Kibzey, die tijdens de bevrijding van het dorp is gesneuveld. Voor 2015 werd deze Canadees geëerd in het dorp Oranje, westelijker gelegen aan het Oranjekanaal. Nader onderzoek heeft echter uitgewezen dat hij in werkelijkheid bij Zwiggelte is omgekomen.

10. De Zwiggeltersluis

In het Oranjekanaal - in het midden van de 19e eeuw aangelegd om het het afgegraven veen uit uit Zuidoost - Drenthe af te kunnen voeren - ligt een aantal sluizen om het verval van 6.30 meter op te vangen, waaronder de Zwiggeltersluis. Vanaf het begin van de 20e komt de klad in de turfhandel. Vandaar dat men tussen 1923 en 1926 het Oranjekanaal heeft verbreed en verdiept om andere soorten scheepvaart te trekken. Als werkverschaffingsproject wordt ook de houten sluis bij Zwiggelte onder handen genomen. Het mag niet baten. Ondanks het vervoer van andere producten, zoals aardappelen en kunstmest sluit de provincie in 1976 het kanaal voor de scheepvaart.

Zwiggeltersluis

Na de overname van het Oranjekanaal in 1953 verving het Rijk de drie houtensluizen - Smidigersluis, Zwiggeltersluis en Orveltersluis - door de huidige, betonnen sluizen. Bij iedere hoorde een sluiswachter want het kanaal was nog volop in gebruik als vaarweg voor met name landbouw producten. Later ging bijna alle vervoer over land zodat het kanaal 1976 werd afgesloten voor de scheepvaart.

Voor de waterhuishouding is het Oranjekanaal altijd belangrijk gebleven. In natte tijden voert het kanaal water uit midden - en oost Drenthe af via de Drentse hoofdvaart naar het IJsselmeer. Wordt het te droog, dan voert het kanaal juist water naar dit deel van Drenthe. Bij iedere sluis waren zware pompen aan de sluisdeuren bevestigd om het water te transporteren.

Het nieuwe waterschap Reest en Wieden heeft deze noodvoorziening door nieuwe pompen vervangen bij de Smidiger - en Zwiggeltersluis. Om het historische gedeelte te sparen is in de sluiskom zelf - onder water - een pompgebouwtje aangebracht met schuif ernaast om het water af te voeren. Bovenop staat een scheepsmast zodat de oude functie als vaarweg in herinnering blijft.

Een mooie mislukking

Het Oranjekanaal is een van de mooiste waterwegen van Drenthe - van Hoogersmilde tot Oranjedorp achter Emmen - over een afstand van 45 kilometer. Het is een kanaal met twee gezichten. Het heeft veel betekend voor de ontwikkeling van dit deel van Drenthe want de bewoners kregen aansluiting op de doorgaande vaarwegen. Commercieel was het kanaal echter een mislukking. Het was gegraven voor de ontwatering en de afvoer van turf - gedroogd veen - uit Zuidoost - Drenthe.

Te hoog gegrepen

Dit streven bleek letterlijk te hoog gegrepen. Vlak na de start in 1853 bleek het veengebied lager te liggen dan eerst was berekend. Er moesten extra sluizen worden aangelegd voor een goede afwatering. Bovendien kozen de meeste turfschepen een andere route zodat het kanaal veel minder opbracht verwacht. In 1953 droeg de kanaal maatschappij het ernstig verwaarloosde kanaal over aan het Rijk. Inmiddels is het kanaal in beheer van de waterschappen. Zij zorgen dat het omringende land niet te nat of te droog wordt en onderhouden de prachtig verstilde waterweg

11. De ijsbaan

Op de foto rechts is te zien hoe de ijsbaan er nu uitziet.

De historie van de ijsvereniging van Zwiggelte begint in januari 1929. Op het in een heidegebied ten noorden van Zwiggelte gelegen 'Noordveen', een veenplas die bij voldoende regenval onder liep, werd in de winter reeds geschaatst. Er was echter behoefte aan een vereniging die de zorg voor de baan op zich zou nemen en wedstrijden kon organiseren. De oprichting vond plaats in café Houving op 7 januari, Dhr. H.O. Ebens werd gekozen tot voorzitter en 24 leden meldden zich direct aan. Meteen de dag erna vonden reeds de eerste wedstrijden voor de jeugd van Zwiggelte al plaats! De activiteiten van het ijverige bestuur van de nog jonge vereniging hadden vooral tot doel om de watertoevoer naar de baan te bewerkstelligen en om het water daar vast te houden. Dit betekende regelmatig nieuwe sloten graven en dammen leggen, maar ook verhoogde gedeelten op de baan afgraven. Tot 1935 kon alleen geschaatst worden als voor de vorstperiode zich voldoende hemelwater op de baan had verzameld. Dit verbeterde toen in dat jaar een pomp beschikbaar kwam. Opvallend is het dat bij grote werkzaamheden of investeringen de vereniging een verloting, bazaar of buitengewone ledenvergadering organiseerde om aan het benodigde geld te komen. Zodra er ijs op de baan lag werden er wedstrijden georganiseerd. Niet alleen voor de jeugd of de mannen, ook de dames gingen de onderlinge strijd aan wie de snelste was. Enige namen die in de jaren 30 en 40 regelmatig op de kampioenstrofee prijken zijn B. Smeenge, R. de Lange en N. v.d. Ploeg. Overigens heet in die dagen degene die de tweede plaats bezet de 'reserve kampioen'. De leden zijn actief bij de vereniging betrokken en steken graag een handje toe. Als er sneeuw op de baan ligt is het voldoende om de boerhoorn te blazen en al snel melden ze zich met sneeuwschuivers op de baan. Begin 2010 gebeurde dit voor het laatst, maar toen werden mensen gemobiliseerd via de website en e-mail…noorden van Zwiggelte gelegen 'Noordveen', een veenplas die bij voldoende regenval onder liep, werd in de winter reeds geschaatst. Er was echter behoefte aan een vereniging die de zorg voor de baan op zich zou nemen en wedstrijden kon organiseren. De oprichting vond plaats in café Houving op 7 januari, Dhr. H.O. Ebens werd gekozen tot voorzitter en 24 leden meldden zich direct aan. Meteen de dag erna vonden reeds de eerste wedstrijden voor de jeugd van Zwiggelte al plaats! De activiteiten van het ijverige bestuur van de nog jonge vereniging hadden vooral tot doel om de watertoevoer naar de baan te bewerkstelligen en om het water daar vast te houden. Dit betekende regelmatig nieuwe sloten graven en dammen leggen, maar ook verhoogde gedeelten op de baan afgraven. Tot 1935 kon alleen geschaatst worden als voor de vorstperiode zich voldoende hemelwater op de baan had verzameld. Dit verbeterde toen in dat jaar een pomp beschikbaar kwam. Opvallend is het dat bij grote werkzaamheden of investeringen de vereniging een verloting, bazaar of buitengewone ledenvergadering organiseerde om aan het benodigde geld te komen. Zodra er ijs op de baan lag werden er wedstrijden georganiseerd. Niet alleen voor de jeugd of de mannen, ook de dames gingen de onderlinge strijd aan wie de snelste was. Enige namen die in de jaren 30 en 40 regelmatig op de kampioenstrofee prijken zijn B. Smeenge, R. de Lange en N. v.d. Ploeg. Overigens heet in die dagen degene die de tweede plaats bezet de 'reserve kampioen'. De leden zijn actief bij de vereniging betrokken en steken graag een handje toe. Als er sneeuw op de baan ligt is het voldoende om de boerhoorn te blazen en al snel melden ze zich met sneeuwschuivers op de baan. Begin 2010 gebeurde dit voor het laatst, maar toen werden mensen gemobiliseerd via de website en e-mail…